μελτέμια ή ετησίαι

Σταθεροί ανεμοι που πνέουν στην κατώτερη ατμόσφαιρα. Είναι κυρίως του βόρειου τομέα (ΒΑ-ΒΔ ή και Δ) και επικρατούν στην ανατολική λεκάνη της Μεσογείου κατά τη θερμή περίοδο, ιδίως την περίοδο Μαΐου-Σεπτεμβρίου. Στις ελληνικές θάλασσες, τα μ. εμφανίζονται με μικρή αλλά αυξανόμενη συχνότητα και με μικρή διάρκεια κατά τις αρχές Μαΐου, συνεχίζοντας με αυτόν τον ρυθμό μέχρι το τέλος Ιουνίου. Από τις αρχές Ιουλίου αρχίζουν να γίνονται συχνότερα και φτάνουν στην κορύφωσή τους από το τέλος περίπου του μήνα αυτού μέχρι περίπου τα μέσα του Σεπτεμβρίου. Τότε αρχίζουν να αραιώνουν και να εξασθενούν, κυμαινόμενα ανάλογα με τα μ. του Μαΐου και του Ιουνίου, για να εκλείψουν γύρω στα μέσα Οκτωβρίου. Τα μ. που πνέουν τον Μάιο και Ιούνιο καλούνται πρόδρομοι ετησίαι και αυτά που πνέουν από μέσα Σεπτεμβρίου μέχρι το τέλος Οκτωβρίου μετόπωροι. Η διεύθυνση των μ. είναι κατά μέσον όρο ΒΑ στο βόρειο Αιγαίο, Β στο κεντρικό, ΒΔ στο νότιο και Δ στην περιοχή της Ρόδου· στο Ιόνιο έχουν διεύθυνση ΒΔ, όμως η ένταση και η συχνότητά τους είναι μικρότερες απ’ ότι στο Αιγαίο. Οι δυναμικοί παράγοντες που δημιουργούν το σύστημα των μ. είναι κυρίως: 1) ο αντικυκλώνας των Αζορών, ο οποίος κατά τη θερμή εποχή του έτους μετατοπίζεται προς τα Β και εκτείνει γλώσσες επί της νοτιοανατολικής Ευρώπης και της Βαλκανικής· 2) το εκτεταμένο θερμικό ελάχιστο των Ινδιών, το οποίο εκτείνει γλώσσες προς τα Δ., φτάνοντας μέχρι και πέρα της Κύπρου· 4) οι αντικυκλώνες που εδράζονται επί της βορειοδυτικής Ευρώπης και πολλές φορές εκτείνονται μέχρι τη Βαλκανική και το Αιγαίο. Από τους παράγοντες αυτούς, οι σημαντικότεροι για τη δημιουργία των μ. είναι ο αντικυκλώνας των Αζορών και το ελάχιστο των Ινδιών, κάθε ένας από τους οποίους είναι δυνατό να δημιουργήσει μ. δρώντας ξεχωριστά· όμως, οι μεγάλες σειρές διαδοχικών ημερών μ. είναι αποτέλεσμα του συνδυασμού και των δύο παραγόντων. Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο τα μ. έχουν μικρή σχετικά ένταση στο Ιόνιο και πολύ μεγαλύτερη στο Αιγαίο, όπου το θερμικό ελάχιστο των Ινδιών επιδρά ιδιαίτερα. Στην επίδραση του ίδιου ελαχίστου οφείλεται και η μεταβολή της διεύθυνσης των μ. κατά μήκος του Αιγαίου. Η ένταση των μ. στο Αιγαίο αυξάνεται προς τα Ν, κορυφώνεται στο κεντρικό Αιγαίο και ιδίως στην περιοχή των Κυκλάδων, αλλά μετά εξασθενεί βαθμιαία προς ΝΔ. Στο κεντρικό και στο Νότιο Αιγαίο, τα μ. φτάνουν τον βαθμό της θύελλας σε πολλές περιπτώσεις· στα στενά μεταξύ των Κυκλάδων (ιδίως στον Κάβο Ντόρο και στον Τσικνιά) έχουν τέτοια ένταση, ώστε πολλές φορές ο διάπλους είναι επικίνδυνος ακόμα και για μεγάλα πλοία. Επίσης, όταν τα μ. είναι ισχυρά, όπως στα δυτικά παράλια της Τήνου, της Άνδρου κ.α., οι δημιουργούμενοι κατεβατοί αεροκαταρράκτες γίνονται θυελλώδεις. Εξαιτίας της μεγάλης έντασης και της συχνότητας των μ., η ετήσια πορεία της έντασης των ανέμων στο Αιγαίο παρουσιάζει δύο μέγιστα, ένα τον χειμώνα και ένα τον Ιούλιο ή Αύγουστο, ενώ στο Ιόνιο η ετήσια πορεία της έντασης των ανέμων είναι απλή, με μέγιστο τον χειμώνα και ελάχιστο το καλοκαίρι. Η ημερήσια πορεία της έντασης των μ. είναι απλή, με μέγιστο κατά τις πρώτες απογευματινές ώρες και με ελάχιστο τη νύχτα, κατά τη διάρκεια της οποίας πολλές καταπαύουν εντελώς. Οι αρχαίοι Έλληνες είχαν παρακολουθήσει συστηματικά τα μ. (τα είχαν ονομάσει «ετησίας» «ή ότι κατ’ έτος πνέουσι ταις τακταίς αύτών ήμέραις παρά έτος· ή το ετεόν, διά το μηδέποτε μεταβάλλειν αυτούς, όταν ο καιρός αυτών ενστή», όπως λέει ο σχολιαστής του Aράτου, Θέων). Είχαν διαπιστώσει ότι δεν παρουσιάζουν όλα τα χρόνια την ίδια συχνότητα, γεγονός που επιβεβαιώθηκε και από τις σύγχρονες παρατηρήσεις. Έχει διαπιστωθεί ότι τα μ. όχι μόνο παρουσιάζουν μεταβλητή συχνότητα κάθε χρόνο αλλά, το σπουδαιότερο, η πορεία τους παρουσιάζει περιοδικότητα, η οποία ακολουθεί κυρίως την εντεκαετή περιοδικότητα των ηλιακών κηλίδων: δηλαδή, η συχνότητά τους είναι μεγαλύτερη κατά τα έτη του μέγιστου των κηλίδων παρά κατά τα έτη του ελάχιστου. Στην εποχή της ιστιοφόρου ναυτιλίας, τα μ. κυριαρχούσαν κυριολεκτικά στις σχέσεις των κατοίκων του Αιγαίου, γιατί με βάση αυτά κανονίζονταν οι συγκοινωνίες και το εμπόριο· μπορεί επίσης να θεωρηθεί βέβαιο ότι είχαν διαδραματίσει ουσιαστικό ρόλο και στο ορμητικό ρεύμα του αρχαίου ελληνικού αποικισμού. Η επίδραση που ασκούν τα μ. στις κλιματικές συνθήκες των περιοχών στις οποίες πνέουν είναι τόσο μεγάλη, ώστε έχει θεσπιστεί ιδιαίτερος τύπος κλίματος (το κλίμα των ετησίων) που περιλαμβάνει ολόκληρο το νησιωτικό συγκρότημα του Αιγαίου.